Onkoloji Tedavisi Sırasında Beslenme

Tedavi öncesinde, sırasında ve sonrasında yeterli ve dengeli beslenme;

1. Kendinizi daha iyi hissetmenizi sağlar
2. Güçlü ve enerjik olmanızda yardımcı olur
3. Kilonuzu ve vücudunuzda depo edilmiş besin öğelerini korumanızda yardımcı olur
4. Tedaviye bağlı oluşabilecek komplikasyonlarla daha iyi başa çıkabilmenize yardımcı olur
5. Enfeksiyon riskini düşürerek sizi hastalıklardan korur
6. Daha hızlı iyileşmenize yardım eder

Onkoloji hastalarında beslenme, tedavinin türüne göre oluşan yan etkilerine göre değişen uygun besinlerle, yeterli ve dengeli beslenme planıyla sağlanmalıdır.

Pek çok onkoloji cerrahi yöntemlerle, radyoterapi, kemoterapi, hormon tedavisi ve/veya immünoterapi ile tedavi edilir. Her hangi bir onkoloji tedavisinde kesin ve sabit diyet ve beslenme kuralları yoktur. Onkoloji tedavi yöntemlerinden biri uygulandığı sırada ya da uygulandıktan hemen sonra hekimler ve diyetisyenler, beslenme ile ilgili öneriler geliştirir.

Hastalarda tedavinin “yan etkileri” görülebilir. Bu yan etkilerin görülmesiyle beraber beslenme sorunları da açığa çıkabilmektedir. Genel olarak ortaya çıkan yan etkiler şunlardır:

• İştahtan kesilme,
• Kilo alma ya da kilo kaybı,
• Ağızda hassasiyet,
• Boğaz ağrısı,
• Burun, ağız ya da boğaz kuruması,
• Ağız tadının değişmesi,
• Diş ya da diş eti sorunları,
• Koku algılamada değişiklikler,
• Bulantı, kusma, ishal, kabızlık,
• Yorgunluk ve keyifsizlik,

Tüm bu yukarıdaki yan etkiler nedeniyle tedavi sırasında hatta sonrasında yemek yeme ve düzenli beslenmenin sürdürülmesi oldukça önemlidir.

 

İŞTAHTA AZALMA ve KİLO KAYBI (ZAYIFLAMA)

Tedavi sırasında bulantı, kusma, besinlerin koku ya da tatlarında değişiklik hissedilmesi gibi yan etkiler iştahın azalmasına ve kilo kaybına sebep olabilir. Bu nedenle;

Yiyebildiğiniz zaman, yeterli protein ve kalori içeren yiyecekler alınız.  Belirli öğünlerde fazla yemek yerine az ve sık yemeye çalışınız. Böylece daha çok besin tüketmek kolaylaşacaktır.  Ayaküstü yiyebileceğiniz besinleri yanınızda bulundurunuz. Böylece canınız bir şey yemek istediği zaman hemen ulaşabilirsiniz. Peynir ve kraker, meyve, yoğurt bunlardan bazılarıdır.  Yemek sırasında çok az içecek içiniz. Çünkü bunlar doygunluk hissi verir. Yemeklerden 30 – 60 dakika önce ya da sonra sıvı tüketimi daha doğru olacaktır.  Düzenli egzersiz iştahınızı açabilir. Hekiminizle konuşarak egzersiz yapıp yapamayacağınızı öğreniniz.   Hiçbir şey yiyemediğiniz zamanlarda endişeye kapılmayınız. Yiyebilecek hale gelir gelmez yemeye başlayınız, eğer yiyememe sorununuz birkaç günde düzelmezse hekiminize danışınız.  Yemek yiyebilecek gibi olmadığınızı hissettiğiniz günlerde sıvı besinler almayı deneyiniz. Su, vücudumuzun gerektiği gibi işlev yapması için çok önemlidir; yeterince sıvı tüketmek, vücudunuzun ihtiyaç duyduğu sıvıyı almasını sağlar.

 

KİLO ALMA

Bazı hastalar tedavi sırasında kilo alabilirler. Özellikle, belirli bazı kemoterapi ve/veya hormon tedavileri gören (meme, prostat, yumurtalık gibi…) hastalar kilo alabilir.

Onkoloji tedavisi sırasında kilo alınırsa, kalori azaltılmalıdır. Ancak kilo vermeye başlanmadan önce hekime danışılmalıdır. Kilo alma, vücutta su tutulmasına (ödeme) yol açan ilaçlardan kaynaklanabilir.  Eğer kilo alınmasının sebebi daha fazla yeme ya da daha fazla kalori alma ise, klinik diyetisyen doğru yöntemlerle kilo vermeyi sağlayan bir beslenme programı hazırlamalıdır.

Fazla Kiloları Vermek için Diyette Dikkat Edilecek Hususlar

Daha fazla sebze – meyve yiyiniz.  Esmer ekmek ve bulgur gibi özü ve kepeği ayrılmamış tahılları tercih ediniz.  Yalnızca yağsız etleri tercih ediniz.  Yağlı ve yağda kızarmış besinlerden sakınınız.  Şeker ve tatlıyı tüketmeyiniz.  Izgara ve buğulama gibi sağlıklı pişirme yöntemleri tercih ediniz.  Hekiminiz izin verirse egzersiz yapınız.   Bol su içiniz .

AĞIZ YA DA BOĞAZ AĞRISI

Ağızda acıma, diş etlerinde hassasiyet ve boğaz ağrısı çoğu zaman kemoterapiden ve radyoterapiden kaynaklanır. Bu gibi durumlarda tuzlu, asitli, sert ve kuru besinleri çiğnemek ve yutmak zor olacaktır. O nedenle yumuşak fakat besleyici besinler seçilmelidir. Aşağıda bu besinlere örnekler verilmiştir.

Ağız ve Boğaz Ağrıları Olduğu Zaman Yenebileceklere Örnekler

Yoğurt  Muz  Patates püresi

Ezme çorbalar  Sebze püresi  Olgun taze meyveler  Pişmiş yumurta

Çok pişmiş et  Elma püresi  Yumuşak peynir  Makarna  Muhallebi, sütlaç

 KOKU YA DA TAT DEĞİŞİKLİĞİ

Onkoloji tedavisi sırasında tat ve koku algılama duyusu değişebilir. Yiyecekler, özellikle et ve yüksek proteinli diğer besinler acı ya da metalik bir tat vermeye başlar. Bu değişikliklerin nedeni kemoterapi ya da radyasyon tedavisi olabileceği gibi, hastalığın kendisi de olabilir. Genellikle tedavi tamamlandıktan sonra bu değişiklikler normale döner.

Tat ve Koku Değişikliği Sorunları ile İlgili Öneriler

Alışverişinizi kendiniz yapınız, gözünüze hoş görünen ve güzel kokan yiyecekleri seçiniz.  Eğer bir tür et (dana eti) özellikle kötü kokuyorsa, tavuk, balık, kuzu eti gibi diğer et türlerini ya da yumurtayı deneyiniz.  Etleri meyve suları ya da hoşunuza giden soslara yatırarak lezzetini arttırınız.  Fesleğen, biberiye, defne yaprağı vb. gibi aromalı baharatlar veya otlar kullanınız.  Yemekler kötü kokarsa dışarıda pişiriniz. Yemek pişirirken fırın vantilatörünü açınız. Sıcakken değil oda sıcaklığına geldiği zaman yiyiniz.  Tat ve kokularını değiştirmek için sizi rahatsız etmiyorsa soğan veya sarımsak ekleyiniz.  Sabah kalktığınızda 1 bardak oda sıcaklığında suya limon damlatarak o suyla ağzınızı çalkalayınız.  Yemeklerinize veya salatalarınıza taze zencefil rendeleyiniz. Zencefil, mide bulantısı, hazımsızlık, gaz ve ağız tadı değişikliklerine iyi gelecektir.

BULANTI VE KUSMA

Kusma bulantı ile birlikte olabilir ve bazı onkoloji tedavilerine bağlı olarak ortaya çıkar.

Bulantı Olduğunda Yiyecek Seçimi

Yenilebilecekler:  Kızarmış ekmek, kraker, gevrek, simit, bunlarla beraber peynir yiyebilirsiniz.  Spagetti, makarna  Fırında pişmiş ya da haşlanmış derisiz tavuk,  Kuru meyveler  Dondurma Sakınılması gerekenler:  Yağlı besinler, kızartmalar,  Şekerlemeler, tatlılar,  Baharatlı ya da sıcak yiyecekler,  Ağır kokulu yiyecekler

Az, sık ve yavaş yiyiniz.

Açlık hissederseniz öğün aralarında da yiyiniz.

Sizi cezbeden yiyecekleri yiyiniz.

İçecekleri öğünlerde değil öğün aralarında içiniz.

İçecekleri oda sıcaklığında yavaş yavaş ve yudum yudum içiniz.

Sevdiğiniz yiyecekler bulantı yapıyorsa onları yemeyiniz.

Yemeklerden hemen sonra 1 saat ya da daha fazla dinleniniz.

Sabah kalktığınızda bulantılar oluyorsa, yataktan çıkmadan önce kraker ya da kızarmış ekmek yiyiniz.

Rahat giysiler giyiniz.

Kusma Sorunu Olduğunda Yenebilecek Yiyecekler

Kusma nöbetleri geçmeden bir şey yiyip içmeyiniz.  Kusma tekrar kontrol altına alındıktan sonra az miktarda su ya da et suyu gibi hafif sıvı yiyecek-içecekleri alınız.  Her 10-20 dakikada 1 çorba kaşığı ile başlayınız.  20-30 dakikada bir 2-3 çorba kaşığına çıkartınız.  Hafif sıvılarla rahatladıktan sonra tamamen sıvı ya da hafif yiyecekler yemeye çalışınız.

İSHAL

Onkoloji tedavileri sırasında, özellikle kemoterapi ve vücudun alt bölgelerin, mide ve barsaklara radyoterapi uygulanması sırasında ishal yaygın olarak görülür. Ayrıca enfeksiyonlar, besinlere karşı hassasiyet (ilaçlar nedeniyle ortaya çıkabilir) ve duygusal sorunlar ishale yol açabilir.

İshal Durumunda Yiyecek Seçimi

Uygun olanlar:  Kaybettiğiniz suyu yerine koymak için bol su içiniz.  Sık ve az yiyiniz. Ağır öğünler yemeyiniz. Yüksek oranda sodyum ve potasyum içeren besinler; et suyu, muz, patates, pişmiş havuç gibi yiyiniz.  Yoğurt, Pilav, şehriye, makarna, yayla çorbası  Ekmek, kraker Derisi alınmış tavuk ya da hindi,  Az yağlı kuzu eti ya da balık  Akı ve sarısı katılaşıncaya kadar haşlanmış yumurta   Sakınılması Gerekenler: Yağlı besinler, kızartmalar, Çiğ sebze ya da salata, Fındık, fıstık, ceviz gibi yağlı tohumlar Brokoli, kurubaklagiller, mısır, karnabahar, gibi zengin lifli gıdalar, Kayısı, erik, armut gibi lifli meyveler

Sıcak yememeli ve içilmemeli

Yağlı süt ve peynirler tüketilmemeli, yerine ayran tüketilmeli.

 

KABIZLIK

Tedavi sırasında bazı ilaçlar kabızlığa yol açabilir. Yeterince lif içermeyen ya da yağ oranı yüksek beslenme tarzı da kabızlığa neden olabilir.

Kabızlık Olduğunda Yenecek Yiyecekler

Her türlü sıvı besini daha çok alınız.  Günde en az 8 bardak su içiniz.  Normal bağırsak hareketlerinden yarım saat önce ılık su içiniz.  Kepekli ekmek, krubaklagiller, kepeği ayrılmamış tahılları tüketiniz.  Kayısı ya da kuru erik ya da bunların komposto/hoşaflarını tüketiniz. Her gün hafif egzersiz yapınız.

KEMOTERAPİ UYGULAMASI SIRASINDA BESLENMEYE İLGİLİ ÖNERİLER

Kemoterapi uygulaması boyunca yeterli ve dengeli beslenme ile kilo kontrolü sağlanarak, kilo kaybına ya da alımına engel olunacaktır. Böylece uygulamanın vücudunuz tarafından daha iyi tolere edilmesini sağlanacaktır. Günlük gereksinimin karşılanması, tedavinin yan etkilerinden daha az etkilenmeyi sağlayarak, immun sisteminin (bağışıklık sisteminin) kuvvetlenmesiyle enfeksiyonlara karşı direnç artacaktır.

Uygulanan tedavi yöntemlerine, aldığınız ilaçlara ve tedavinizin süresine bağlı olarak normal yemek yeme düzeninizde, iştah durumunuzda ve kilonuzda bazı olumsuz değişimlerle karşılaşabilirsiniz. Günlük ihtiyacınız olan yeterli enerji, protein, karbonhidrat, yağ, vitamin ve minerallerin sağlaması çok önemlidir. Beslenme ile ilgili sorunlarınızda diyetisyeninize danışabilir, önerilerini alabilirsiniz.

Öğünlerinizi atlamadan düzenli beslenmeye özen gösteriniz. Öğün atlamak iştahsızlığı artırır ve besin alımınızın azalmasına yol açar.

LÜTFEN KEMOTERAPİ TEDAVİNİZ SIRASINDA;

• Greyfurt, greyfurt suyu, nar, nar suyu, ısırgan otu, ısırgan otu çayı tüketmeyiniz.
• Kemoterapi aldıktan sonra, ilk 3 gün ağızda kolay dağılan ve çok fazla çiğneme gerektirmeyen besinler tüketin (makarna, püre, çorba gibi…)
• Kemoterapi aldığınız günler lütfen alkol tüketmeyin.
• Kemoterapiden sonra 10. Günde dışarıda hijyeninden emin olmadığınız çiğ sebze/ meyve tüketmeyin.
• Öğünlerinizde her besin grubundan bir yiyeceği tüketmeye çalışın. (Süt ve süt ürünleri, et, yumurta veya kurubaklagil, ekmek veya tahıl ürünleri, sebze ve meyve, yağ ve şeker)
• Günlük besin tüketiminiz sırasında yeterli protein ve kalori içeren yiyecekler alınız. Böylece vücut dokularının korunmasına ve uygulanan tedaviler nedeniyle zarar görebilecek dokularınızı yenilenmesine yardımcı olacaktır. Kadınların günde 60 – 90 gram (2-3 köfte büyüklüğünde), erkeklerin ise 90-120 gram (3-4 köfte büyüklüğünde) ızgara veya fırında pişmiş et, tavuk veya balıktan birini yemeleri gerekmektedir. Kırmızı et tüketiminizi haftada 1-2 kez ile sınırlandırın.
• Öğünlerinizi az az sık sık yemeye çalışınız. Böylece daha çok besin almak kolaylaşacaktır. (günde 6–8 öğün)
• Peynir, kraker, dondurma, kuruyemişler, leblebi, kuru meyveler, sütlü tatlılar, bisküvi, meyveli yoğurtlar, meyveler gibi besinleri ara öğünlerinizde pratik olarak tüketebileceğinizden dolayı yanınızda taşımaya özen gösteriniz.
• Günlük beslenmeniz içerisinde, zaman zaman sevdiğiniz, iştahınızı olumlu yönde etkileyecek ve besin alımınızı artırmada faydası olabilecek farklı beslenme alternatiflerini de kullanabilirsiniz.
• Sıvıları yemekten 30–60 dakika önce veya sonra tüketiniz. Yemekle beraber tüketilen sıvı içecekler, iştahsızlığınızı arttıracaktır.
• Kendinizi iştahlı hissettiğiniz öğünlerde daha çok yiyebilirsiniz.
• Eğer kendinizi iyi hissetmezseniz ve yalnızca bir iki çeşit yiyecek yemek isterseniz, diğer yiyeceklere istek duyana kadar bunlardan tüketiniz.
• Ek kalori ve protein almak için sıvı besinleri deneyiniz. (Süt, ayran, yoğurt, çorba, enteral besin desteği gibi)
• İştahınızın az olduğu v sıvı besinlere yemek yiyemediğiniz zamanlarda sıvı fakat enerji ve protein içeriği yüksek besinler almayı deneyiniz. Su, soda, çay, bitki çayları, taze meyve suları, havuç vb. sebze suları, meyve nektarı, komposto, ayran, meyveli süt veya yoğurt, protein içeriği yüksek çorba vb. Az hacimli ama zenginleştirilmiş sıvı besinleri deneyebilirsiniz.
• Kemoterapi süresince özellikle greyfurt ve nar tüketmeyiniz.
• Günlük 8-10 su bardağı su tüketiniz.
• İştahsızlığınız fazla, günlük besin alımınız çok azaldı ve kilo kaybınız fazla ise doktorunuz ve diyetisyeniniz ile görüşerek, beslenme planınızı oluşturunuz. Eğer gerekli görülürse verilen enteral besin destek solüsyonlarınızı mutlaka tüketiniz.
• Düzenli hafif egzersizler veya 30-40 dakikalık açık havada orta tempoda yürüyüş besin tüketiminizi ve iştahınızı artırmada size yardımcı olacaktır.

  

Aşağıdaki tabloda onkoloji tedaviniz süresince tüketebileceğiniz ve tüketilmesini

önermediğimiz yiyeceklerin örnek listesini görebilirsiniz.

Yemek Türü	Tüketilebilecek yemekler	Tüketilmesi önerilmeyen yemekler
Et Yemekleri	Tavuk buğulama Tavuk rosto Tavuk şiş Balık buğulama Orman kebabı Çiftlik kebabı Ekşili köfte Sebzeli fırın köfte	Döner kebap Hamburger Kadınbudu köfte Kuru köfte Şiş köfte Şiş kebap Yağda kızartılmış balık
Etli Sebze Yemekleri	Etli taze fasülye Etli bamya Etli bezelye Kıymalı karnabahar Patlıcan musakka Etli kereviz Etli patates Kıymalı kapuska Kıymalı ıspanak	Yağda kızartılarak yapılan patlıcan yemekleri (karnıyarık, hünkarbeğendi vb.). Bu yemekler patlıcan fırında ya da yağsız tavada yumuşatıldıktan sonra yapılırsa sakıncalı değildir. Yağda kızartıldıktan sonra yapılan patates yemekleri
Sebze Dolma ve Sarmaları (Kıymalı, Mercimekli, Zeytinyağlı)	Lahana sarması Yaprak sarması Pazı sarması Kabak çiçeği dolması Biber dolması Kereviz dolması Soğan dolması Domates dolması Kabak dolması Patlıcan dolması Karışık dolma
Yumurta Yemekleri	Yumurtalı ıspanak Yumurtalı kapuska Yumurtalı taze fasülye Menemen Yumurtalı kabak Çökelekli, mantarlı omlet	Sucuklu yumurta Kıymalı yumurta Yumurtalı hamburger Pastırmalı yumurta Yağda kızarmış yumurta
Börekler	Ispanaklı tepsi böreği Kabaklı tepsi böreği Lahanalı tepsi böreği Ispanaklı saç böreği Çökelekli tepsi böreği Çökelekli saç böreği Yağı az, soğan, sarımsak ve sebze ile servis edilen pideler	Yağda kızartılarak yapılan sigara böreği Çok yağ konarak pişirilen kıymalı börekler Yağlı, sebzesiz, kıymalı, yumurtalı pideler
Pilav ve Makarna Yemekleri	Mercimekli bulgur pilavı Nohutlu pilav Domatesli, yeşil biberli bulgur pilavı Az yağ konmuş pirinç pilavı Sebzeli makarna Sarımsaklı yoğurtlu mantı	Çok yağlı pirinç pilavı Yakılmış yağ eklenen pilav ve makarnalar Yağda kızartılmış mantı
Etsiz (zeytinyağlı) Sebze Yemekleri	Havuç Taze fasülye Taze bakla Pırasa Kabak bayıldı Enginar Yağda kızartılmadan yapılan imambayıldı	Patates kızartma Patlıcan kızartma Biber kızartma Havuç kızartma Kabak kızartma
Kuru baklagil Yemekleri	Nohut yahni Etli, etsiz kuru fasülye Mercimek yahnisi Zeytinyağlı barbunya pilaki Piyaz Mercimek pilaki Mercimekli köfte Mercimekli dolma ve sarmalar
Çorbalar	Kırmızı mercimek çorbası Yayla çorbası Toyga çorbası Ezogelin çorbası Sebze çorbası Bamya çorbası Tarhana çorbası Balık çorbası	Sade şehriye çorbası Sade pirinç çorbası Yakılmış yağ eklenen çorbalar
Salatalar	Havuç – beyaz lahana Havuç – kırmızı lahana Havuç – turp Havuç – marul Sade marul Çoban salata Domates – salatalık Karnabahar –havuç Patates Söğüş domates- salatalık	Rus salatası Amerikan salatası İyi yıkanmadan hazırlanan salatalar Hazırlandıktan sonra bekleyen salatalar
Taze meyveler	Başta turunçgiller olmak üzere her türlü meyve	Yıkanmadan yenen meyveler Hazırlandıktan sonra bekleyen salatalar
Tatlılar	Kabak tatlısı (cevizli, fındıklı) Ayva tatlısı (cevizli, fındıklı) Aşure Şekeri pişmeye yakın eklenen sütlaç, muhallebi, keşkül Yoğurt tatlısı Tahin – pekmez	Baklava Şöbiyet Kadayıf Tulumba Lokma İrmik ve un helvası Kremalı tatlılar Çok yağlı her türlü hamur tatlısı
Mezeler	Humus Mercimekli köfte Kısır Domates, salatalık, havuç, söğüş Yoğurtlu sebze ezmeleri Zeytinyağlı sarma, dolma Sebzeli börekler	Çok yağlı kanepeler Havyar Yağda kızartılmış köfteler Sosis, salam, dil vb. Cips Yağlı peynirler

Kemoterapi tedavisi sırasında yeterli ve dengeli beslenme ve tedavilerin yan etkilerine karşı beslenmenizde yapacağınız uygun değişlikler:

 Kilo kaybınıza engel olacak,

• Uygulanan tedavileri vücudunuzun daha iyi tolere etmesine yardımcı olacak,
• Tedaviye olan olumlu yanıtı artıracak,
• Tedavilerin yan etkileri ile daha iyi baş edebilmenize yardımcı olacak,
• Bağışıklık sisteminizi kuvvetlendirerek enfeksiyonlara karşı direncinizin artmasını

sağlayacaktır.