
Onkoloji Tedavisi Sırasında Beslenme
Tedavi öncesinde, sırasında ve sonrasında yeterli ve dengeli beslenme;
- Kendinizi daha iyi hissetmenizi sağlar
- Güçlü ve enerjik olmanızda yardımcı olur
- Kilonuzu ve vücudunuzda depo edilmiş besin öğelerini korumanızda yardımcı olur
- Tedaviye bağlı oluşabilecek komplikasyonlarla daha iyi başa çıkabilmenize yardımcı olur
- Enfeksiyon riskini düşürerek sizi hastalıklardan korur
- Daha hızlı iyileşmenize yardım eder
Onkoloji hastalarında beslenme, tedavinin türüne göre oluşan yan etkilerine göre değişen uygun besinlerle, yeterli ve dengeli beslenme planıyla sağlanmalıdır.
Pek çok onkoloji cerrahi yöntemlerle, radyoterapi, kemoterapi, hormon tedavisi ve/veya immünoterapi ile tedavi edilir. Her hangi bir onkoloji tedavisinde kesin ve sabit diyet ve beslenme kuralları yoktur. Onkoloji tedavi yöntemlerinden biri uygulandığı sırada ya da uygulandıktan hemen sonra hekimler ve diyetisyenler, beslenme ile ilgili öneriler geliştirir.
Hastalarda tedavinin “yan etkileri” görülebilir. Bu yan etkilerin görülmesiyle beraber beslenme sorunları da açığa çıkabilmektedir. Genel olarak ortaya çıkan yan etkiler şunlardır:
- İştahtan kesilme,
- Kilo alma ya da kilo kaybı,
- Ağızda hassasiyet,
- Boğaz ağrısı,
- Burun, ağız ya da boğaz kuruması,
- Ağız tadının değişmesi,
- Diş ya da diş eti sorunları,
- Koku algılamada değişiklikler,
- Bulantı, kusma, ishal, kabızlık,
- Yorgunluk ve keyifsizlik,
Tüm bu yukarıdaki yan etkiler nedeniyle tedavi sırasında hatta sonrasında yemek yeme ve düzenli beslenmenin sürdürülmesi oldukça önemlidir.
İŞTAHTA AZALMA ve KİLO KAYBI (ZAYIFLAMA)
Tedavi sırasında bulantı, kusma, besinlerin koku ya da tatlarında değişiklik hissedilmesi gibi yan etkiler iştahın azalmasına ve kilo kaybına sebep olabilir. Bu nedenle;
|
KİLO ALMA
Bazı hastalar tedavi sırasında kilo alabilirler. Özellikle, belirli bazı kemoterapi ve/veya hormon tedavileri gören (meme, prostat, yumurtalık gibi…) hastalar kilo alabilir.
Onkoloji tedavisi sırasında kilo alınırsa, kalori azaltılmalıdır. Ancak kilo vermeye başlanmadan önce hekime danışılmalıdır. Kilo alma, vücutta su tutulmasına (ödeme) yol açan ilaçlardan kaynaklanabilir. Eğer kilo alınmasının sebebi daha fazla yeme ya da daha fazla kalori alma ise, klinik diyetisyen doğru yöntemlerle kilo vermeyi sağlayan bir beslenme programı hazırlamalıdır.
Fazla Kiloları Vermek için Diyette Dikkat Edilecek Hususlar
. |
AĞIZ YA DA BOĞAZ AĞRISI
Ağızda acıma, diş etlerinde hassasiyet ve boğaz ağrısı çoğu zaman kemoterapiden ve radyoterapiden kaynaklanır. Bu gibi durumlarda tuzlu, asitli, sert ve kuru besinleri çiğnemek ve yutmak zor olacaktır. O nedenle yumuşak fakat besleyici besinler seçilmelidir. Aşağıda bu besinlere örnekler verilmiştir.
Ağız ve Boğaz Ağrıları Olduğu Zaman Yenebileceklere Örnekler
|
|
|
KOKU YA DA TAT DEĞİŞİKLİĞİ
Onkoloji tedavisi sırasında tat ve koku algılama duyusu değişebilir. Yiyecekler, özellikle et ve yüksek proteinli diğer besinler acı ya da metalik bir tat vermeye başlar. Bu değişikliklerin nedeni kemoterapi ya da radyasyon tedavisi olabileceği gibi, hastalığın kendisi de olabilir. Genellikle tedavi tamamlandıktan sonra bu değişiklikler normale döner.
Tat ve Koku Değişikliği Sorunları ile İlgili Öneriler
|
BULANTI VE KUSMA
Kusma bulantı ile birlikte olabilir ve bazı onkoloji tedavilerine bağlı olarak ortaya çıkar.
Bulantı Olduğunda Yiyecek Seçimi
Yenilebilecekler:
Sakınılması gerekenler:
|
Az, sık ve yavaş yiyiniz.
Açlık hissederseniz öğün aralarında da yiyiniz.
Sizi cezbeden yiyecekleri yiyiniz.
İçecekleri öğünlerde değil öğün aralarında içiniz.
İçecekleri oda sıcaklığında yavaş yavaş ve yudum yudum içiniz.
Sevdiğiniz yiyecekler bulantı yapıyorsa onları yemeyiniz.
Yemeklerden hemen sonra 1 saat ya da daha fazla dinleniniz.
Sabah kalktığınızda bulantılar oluyorsa, yataktan çıkmadan önce kraker ya da kızarmış ekmek yiyiniz.
Rahat giysiler giyiniz.
Kusma Sorunu Olduğunda Yenebilecek Yiyecekler
|
İSHAL
Onkoloji tedavileri sırasında, özellikle kemoterapi ve vücudun alt bölgelerin, mide ve barsaklara radyoterapi uygulanması sırasında ishal yaygın olarak görülür. Ayrıca enfeksiyonlar, besinlere karşı hassasiyet (ilaçlar nedeniyle ortaya çıkabilir) ve duygusal sorunlar ishale yol açabilir.
İshal Durumunda Yiyecek Seçimi
Uygun olanlar:
Sakınılması Gerekenler:
|
Sıcak yememeli ve içilmemeli
Yağlı süt ve peynirler tüketilmemeli, yerine ayran tüketilmeli.
KABIZLIK
Tedavi sırasında bazı ilaçlar kabızlığa yol açabilir. Yeterince lif içermeyen ya da yağ oranı yüksek beslenme tarzı da kabızlığa neden olabilir.
Kabızlık Olduğunda Yenecek Yiyecekler
|
KEMOTERAPİ UYGULAMASI SIRASINDA BESLENMEYE İLGİLİ ÖNERİLER
Kemoterapi uygulaması boyunca yeterli ve dengeli beslenme ile kilo kontrolü sağlanarak, kilo kaybına ya da alımına engel olunacaktır. Böylece uygulamanın vücudunuz tarafından daha iyi tolere edilmesini sağlanacaktır. Günlük gereksinimin karşılanması, tedavinin yan etkilerinden daha az etkilenmeyi sağlayarak, immun sisteminin (bağışıklık sisteminin) kuvvetlenmesiyle enfeksiyonlara karşı direnç artacaktır.
Uygulanan tedavi yöntemlerine, aldığınız ilaçlara ve tedavinizin süresine bağlı olarak normal yemek yeme düzeninizde, iştah durumunuzda ve kilonuzda bazı olumsuz değişimlerle karşılaşabilirsiniz. Günlük ihtiyacınız olan yeterli enerji, protein, karbonhidrat, yağ, vitamin ve minerallerin sağlaması çok önemlidir. Beslenme ile ilgili sorunlarınızda diyetisyeninize danışabilir, önerilerini alabilirsiniz.
Öğünlerinizi atlamadan düzenli beslenmeye özen gösteriniz. Öğün atlamak iştahsızlığı artırır ve besin alımınızın azalmasına yol açar.
LÜTFEN KEMOTERAPİ TEDAVİNİZ SIRASINDA;
- Greyfurt, greyfurt suyu, nar, nar suyu, ısırgan otu, ısırgan otu çayı tüketmeyiniz.
- Kemoterapi aldıktan sonra, ilk 3 gün ağızda kolay dağılan ve çok fazla çiğneme gerektirmeyen besinler tüketin (makarna, püre, çorba gibi…)
- Kemoterapi aldığınız günler lütfen alkol tüketmeyin.
- Kemoterapiden sonra 10. Günde dışarıda hijyeninden emin olmadığınız çiğ sebze/ meyve tüketmeyin.
- Öğünlerinizde her besin grubundan bir yiyeceği tüketmeye çalışın. (Süt ve süt ürünleri, et, yumurta veya kurubaklagil, ekmek veya tahıl ürünleri, sebze ve meyve, yağ ve şeker)
- Günlük besin tüketiminiz sırasında yeterli protein ve kalori içeren yiyecekler alınız. Böylece vücut dokularının korunmasına ve uygulanan tedaviler nedeniyle zarar görebilecek dokularınızı yenilenmesine yardımcı olacaktır. Kadınların günde 60 – 90 gram (2-3 köfte büyüklüğünde), erkeklerin ise 90-120 gram (3-4 köfte büyüklüğünde) ızgara veya fırında pişmiş et, tavuk veya balıktan birini yemeleri gerekmektedir. Kırmızı et tüketiminizi haftada 1-2 kez ile sınırlandırın.
- Öğünlerinizi az az sık sık yemeye çalışınız. Böylece daha çok besin almak kolaylaşacaktır. (günde 6–8 öğün)
- Peynir, kraker, dondurma, kuruyemişler, leblebi, kuru meyveler, sütlü tatlılar, bisküvi, meyveli yoğurtlar, meyveler gibi besinleri ara öğünlerinizde pratik olarak tüketebileceğinizden dolayı yanınızda taşımaya özen gösteriniz.
- Günlük beslenmeniz içerisinde, zaman zaman sevdiğiniz, iştahınızı olumlu yönde etkileyecek ve besin alımınızı artırmada faydası olabilecek farklı beslenme alternatiflerini de kullanabilirsiniz.
- Sıvıları yemekten 30–60 dakika önce veya sonra tüketiniz. Yemekle beraber tüketilen sıvı içecekler, iştahsızlığınızı arttıracaktır.
- Kendinizi iştahlı hissettiğiniz öğünlerde daha çok yiyebilirsiniz.
- Eğer kendinizi iyi hissetmezseniz ve yalnızca bir iki çeşit yiyecek yemek isterseniz, diğer yiyeceklere istek duyana kadar bunlardan tüketiniz.
- Ek kalori ve protein almak için sıvı besinleri deneyiniz. (Süt, ayran, yoğurt, çorba, enteral besin desteği gibi)
- İştahınızın az olduğu v sıvı besinlere yemek yiyemediğiniz zamanlarda sıvı fakat enerji ve protein içeriği yüksek besinler almayı deneyiniz. Su, soda, çay, bitki çayları, taze meyve suları, havuç vb. sebze suları, meyve nektarı, komposto, ayran, meyveli süt veya yoğurt, protein içeriği yüksek çorba vb. Az hacimli ama zenginleştirilmiş sıvı besinleri deneyebilirsiniz.
- Kemoterapi süresince özellikle greyfurt ve nar tüketmeyiniz.
- Günlük 8-10 su bardağı su tüketiniz.
- İştahsızlığınız fazla, günlük besin alımınız çok azaldı ve kilo kaybınız fazla ise doktorunuz ve diyetisyeniniz ile görüşerek, beslenme planınızı oluşturunuz. Eğer gerekli görülürse verilen enteral besin destek solüsyonlarınızı mutlaka tüketiniz.
- Düzenli hafif egzersizler veya 30-40 dakikalık açık havada orta tempoda yürüyüş besin tüketiminizi ve iştahınızı artırmada size yardımcı olacaktır.
Aşağıdaki tabloda onkoloji tedaviniz süresince tüketebileceğiniz ve tüketilmesini
önermediğimiz yiyeceklerin örnek listesini görebilirsiniz.
Yemek Türü | Tüketilebilecek yemekler | Tüketilmesi önerilmeyen yemekler |
Et Yemekleri | Tavuk buğulama
Tavuk rosto Tavuk şiş Balık buğulama Orman kebabı Çiftlik kebabı Ekşili köfte Sebzeli fırın köfte |
Döner kebap
Hamburger Kadınbudu köfte Kuru köfte Şiş köfte Şiş kebap Yağda kızartılmış balık |
Etli Sebze Yemekleri | Etli taze fasülye
Etli bamya Etli bezelye Kıymalı karnabahar Patlıcan musakka Etli kereviz Etli patates Kıymalı kapuska Kıymalı ıspanak |
Yağda kızartılarak yapılan patlıcan yemekleri (karnıyarık, hünkarbeğendi vb.). Bu yemekler patlıcan fırında ya da yağsız tavada yumuşatıldıktan sonra yapılırsa sakıncalı değildir.
Yağda kızartıldıktan sonra yapılan patates yemekleri |
Sebze Dolma ve Sarmaları (Kıymalı, Mercimekli, Zeytinyağlı) | Lahana sarması
Yaprak sarması Pazı sarması Kabak çiçeği dolması Biber dolması Kereviz dolması Soğan dolması Domates dolması Kabak dolması Patlıcan dolması Karışık dolma |
|
Yumurta Yemekleri | Yumurtalı ıspanak
Yumurtalı kapuska Yumurtalı taze fasülye Menemen Yumurtalı kabak Çökelekli, mantarlı omlet |
Sucuklu yumurta
Kıymalı yumurta Yumurtalı hamburger Pastırmalı yumurta Yağda kızarmış yumurta
|
Börekler | Ispanaklı tepsi böreği
Kabaklı tepsi böreği Lahanalı tepsi böreği Ispanaklı saç böreği Çökelekli tepsi böreği Çökelekli saç böreği Yağı az, soğan, sarımsak ve sebze ile servis edilen pideler |
Yağda kızartılarak yapılan sigara böreği
Çok yağ konarak pişirilen kıymalı börekler Yağlı, sebzesiz, kıymalı, yumurtalı pideler |
Pilav ve Makarna Yemekleri | Mercimekli bulgur pilavı
Nohutlu pilav Domatesli, yeşil biberli bulgur pilavı Az yağ konmuş pirinç pilavı Sebzeli makarna Sarımsaklı yoğurtlu mantı
|
Çok yağlı pirinç pilavı
Yakılmış yağ eklenen pilav ve makarnalar Yağda kızartılmış mantı |
Etsiz (zeytinyağlı) Sebze Yemekleri | Havuç
Taze fasülye Taze bakla Pırasa Kabak bayıldı Enginar Yağda kızartılmadan yapılan imambayıldı |
Patates kızartma
Patlıcan kızartma Biber kızartma Havuç kızartma Kabak kızartma |
Kuru baklagil Yemekleri | Nohut yahni
Etli, etsiz kuru fasülye Mercimek yahnisi Zeytinyağlı barbunya pilaki Piyaz Mercimek pilaki Mercimekli köfte Mercimekli dolma ve sarmalar |
|
Çorbalar | Kırmızı mercimek çorbası
Yayla çorbası Toyga çorbası Ezogelin çorbası Sebze çorbası Bamya çorbası Tarhana çorbası Balık çorbası |
Sade şehriye çorbası
Sade pirinç çorbası Yakılmış yağ eklenen çorbalar |
Salatalar | Havuç – beyaz lahana
Havuç – kırmızı lahana Havuç – turp Havuç – marul Sade marul Çoban salata Domates – salatalık Karnabahar –havuç Patates Söğüş domates- salatalık |
Rus salatası
Amerikan salatası İyi yıkanmadan hazırlanan salatalar Hazırlandıktan sonra bekleyen salatalar |
Taze meyveler | Başta turunçgiller olmak üzere her türlü meyve | Yıkanmadan yenen meyveler
Hazırlandıktan sonra bekleyen salatalar |
Tatlılar | Kabak tatlısı (cevizli, fındıklı)
Ayva tatlısı (cevizli, fındıklı) Aşure Şekeri pişmeye yakın eklenen sütlaç, muhallebi, keşkül Yoğurt tatlısı Tahin – pekmez |
Baklava
Şöbiyet Kadayıf Tulumba Lokma İrmik ve un helvası Kremalı tatlılar Çok yağlı her türlü hamur tatlısı |
Mezeler | Humus
Mercimekli köfte Kısır Domates, salatalık, havuç, söğüş Yoğurtlu sebze ezmeleri Zeytinyağlı sarma, dolma Sebzeli börekler |
Çok yağlı kanepeler
Havyar Yağda kızartılmış köfteler Sosis, salam, dil vb. Cips Yağlı peynirler
|
Kemoterapi tedavisi sırasında yeterli ve dengeli beslenme ve tedavilerin yan etkilerine karşı beslenmenizde yapacağınız uygun değişlikler:
Kilo kaybınıza engel olacak,
- Uygulanan tedavileri vücudunuzun daha iyi tolere etmesine yardımcı olacak,
- Tedaviye olan olumlu yanıtı artıracak,
- Tedavilerin yan etkileri ile daha iyi baş edebilmenize yardımcı olacak,
- Bağışıklık sisteminizi kuvvetlendirerek enfeksiyonlara karşı direncinizin artmasını
sağlayacaktır.